Trabzon Vilayet Salnameleri (1869-1904), Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu ve Gümüşhane’nin sosyoekonomik geçmişine dair oldukça önemli veriler içermektedir. Bölgede her köyde, her nahiyede ve her kasaba merkezinde nelerin üretildiğini ve ticarete konu olduğunu salnamelerden öğrenebilmek mümkünüdür. Bununla birlikte, dâhilde ve dış ticarette yer edinmiş olan pek çok tarımsal ürünün hangi koşullarda ve miktarda üretildiğine dair bilgiler de söz konusu kayıtlarda yer bulmuştur.
Osmanlı’nın son dönemlerinde başlıca, kumaş üretimi ve dokumacılık, tüfekçilik, bakırcılık, kuyumculuk, kerestecilik, fırıncılık, meyvecilik, hayvancılık ve madencilik gibi sektörlerin bulunduğu bölgenin sosyoekonomik ve kültürel altyapısına ışık tutan salnamalerde ayrıca liman ve iskelelere dair önemli veriler bulunmaktadır. Ancak bu yazımızı, vilayet salnamelerinde geçen ve bölgede kurulan Pazar yerleri ile sınırlı tutmak zorundayız.
1869 yılı salname kayıtlarında Trabzon Vilayeti dâhilinde bulunan pazar yerleri ve pazar kurulan günler şöyledir:
Tirebolu kazasına bağlı Görele nahiyesi: Cuma.
Gireson kazasına bağlı Akköy nahiyesi: Cumartesi.
Rize kasabası: Cumartesi.
Tirebolu kazasına bağlı Espiye karyesi: Pazar.
Vakfıkebir kasabası: Pazartesi.
Gireson kasabası: Pazartesi.
Akçaabat kasabası: Salı ve Çarşamba.
Yomra nahiyesi: Çarşamba.
Of kazası: Çarşamba.
Giresun kazasına bağlı Keşap nahiyesi: Çarşamba.
Bucak kasabası: Çarşamba.
Tirebolu kazasına bağlı Halk-ı ula (Halkovalı) karyesi: Çarşamba.
1904 yılı verilerine göre, Trabzon Vilayeti dâhilindeki Giresun’da pazar yerleri ve kurulma günleri şöyledir:
Elevi: Görele kazasında; Cuma günleri açılmaktadır.
Çavuşlu: Görele kazasında; Salı günleri açılmaktadır.
Eynesil: Görele kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Espiye: Tirebolu kazasında; Pazartesi günleri açılmaktadır.
Yaşmaklı Ağaç: Tirebolu kazasında; Pazartesi günleri açılmaktadır.
Yağlıdere: Tirebolu kazasında; Cuma günleri açılmaktadır.
Kargadere: Tirebolu kazasında; Cuma günleri açılmaktadır.
Halkovalı: Tirebolu kazasında; Çarşamba günleri açılmaktadır.
Arslancık: Tirebolu kazasında; Cumartesi günleri açılmaktadır.
Giresun: Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Keşap: Keşap nahiyesinde, Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Bulancak: Akköy nahiyesinde, Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Abdal: Piraziz nahiyesinde, Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Kayışdağı: Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
Kümbet: Giresun kazasında; Pazar günleri açılmaktadır.
(Kaynaklar: Trabzon Vilayeti Salnamesi, 1869/1904, c.1/c.22, (Haz. Kudret Emiroğlu), Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı yay., Ankara 1993, s. 8/c.1, 453-454/c.2) MEVLÜT KAYA
